Xitoy ommaviy axborot vositalari

 Xitoyda ommaviy axborot vositalari asosan televideniye, gazeta, radio va jurnallardan iborat. XXI asr boshidan beri internet ham ommaviy axborot vositalarining muhim aloqa shakli sifatida Xitoy hukumati va hukmron Xitoy Kommunistik partiyasining bevosita nazorati ostida paydo boʻldi.

1949-yilda Xitoy Xalq Respublikasi tashkil topganidan beri 1980-yillargacha Xitoy materikidagi deyarli barcha ommaviy axborot vositalari davlat tasarrufida edi. Xususiy OAV iqtisodiy islohotlar boshlangandan keyingina paydo boʻla boshlagan boʻlsa-da, Sinxua axborot agentligi, Xitoy markaziy televideniyesi (CCTV) va Xitoy Kommunistik partiyasi markaziy qoʻmitasining rasmiy gazetasi „Xalq soʻzi“ kabi davlat ommaviy axborot vositalaridir. XXRda faoliyat koʻrsatishga ruxsat berilgan nodavlat ommaviy axborot vositalari (Alohida OAVni tartibga soluvchi organlarga ega Gonkong hamda Makao bundan mustasno) endi Xitoy hukumati tomonidan belgilangan har bir jurnalistik yoʻriqnomaga qat’iy rioya qilishlari shart emas^[1]. Biroq, matbuot va nashrlar bosh boshqarmasi (GAPP), Milliy radio hamda televideniye boshqarmasi (NRTA) singari nazorat qiluvchi idoralar hukumat tomonidan ta'qiqlangan deb hisoblangan mavzular boʻyicha qatʼiy qoidalarni oʻrnatishda davom etmoqda. Xitoy Kommunistik partiyasi (KKP), Tibetdagi inson huquqlari, uygʻur genotsidi, pornografiya hamda Dalay Lama va Falun Gong singari ta'qiqlangan diniy mavzulardan iborat. Gonkong ham oʻz-oʻzini senzura kuchayib borayotganiga guvoh boʻlmoqda^[2].

Ommaviy axborot vositalari nazorati 1980-yillarda Deng Syaoping davrida, 1989-yilgi Tiananmen maydonidagi norozilik namoyishlari va qirgʻindan keyin kuchaytirilgunga qadar eng yumshatilgan edi. 1990-yillarning oxirida ular Syan Zemin davrida yana boʻshashdi, biroq internetning oʻsib borayotgan taʼsiri va uning norozilikni ragʻbatlantirish potensiali Xu Szintao hukumati davrida yana qattiqroq qoidalarga olib keldi^[3]. “Chegara bilmas muxbirlar” tashkiloti matbuot erkinligi indeksining yillik nashrlarida Xitoyni ommaviy axborot vositalari erkinligi boʻyicha doimiy ravishda juda yomon oʻringa qoʻyadi hamda Xitoy hukumatini “internetga bosim boʻyicha dunyoda yetakchilik qilish afsuski” deya belgilab beradi^[4]. 2021-yilda Xitoy Matbuot erkinligi indeksida 180 davlat ichida 177-oʻrinni egalladi^[5]. Xitoyda matbuot erkin emas, ochiq Internetga kirish cheklangan^[6].

1. ↑ Akhavan-Majid, Roya (1-dekabr 2004-yil). „Mass Media Reform in China: Toward a New Analytical Framework“. Gazette (Leiden, Netherlands). 66-jild, № 6. 561-bet. doi:10.1177/0016549204047576.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
2. ↑ Greenslade, Roy. „Hong Kong journalists complain about editor's self-censorship“. The Guardian (20-iyun 2012-yil). 19-sentabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-dekabr 2016-yil.
3. ↑ „China's Media Controls: Could Bloggers Make a Difference?“. Radio Free Asia. 11-aprel 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-aprel 2020-yil.
4. ↑ „Reporters Sans Frontieres: Enemies of the Internet: China“. Reporters without Borders. 2010-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-fevral 2011-yil.
5. ↑ „An unprecedented RSF investigation: The Great Leap Backwards of Journalism in China“ (inglizcha). Reporters without Borders (7-dekabr 2021-yil). 2022-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-fevral 2022-yil.
6. ↑ „China“. Freedom of the Press 2017. Freedom House. 2017-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-yanvar 2020-yil.